Corana Virüs salgınının hayatımıza girmesi ile birlikte hiç duymadığımız kavramları duyar olduk. Bunlardan birincisi pandemi idi. Corona virüsün neden olduğu Covid 19 hastalığı, Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi yani dünyada halk sağlığını tehdit eden bir hastalık olarak ilan edildi.
Pandemi dışında son günlerde Sürveyans kelimesini sıklıkla duyar olduk.
Hatta çok yeni bir gelişme olarak Sağlık Bakanlığı tarafından 22/04/2020 tarih ve 31107 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliğinde değişiklik yapılarak bu yönetmelik ekinde yer alan “Bildirime Esas Bulaşıcı Hastalıklar Listesi EK-1” listesine “81. Covid-19 (yeni coronavirüs hastalığı)” satırını ekleyerek Covid 19 hastalığını resmi olarak sürveyansa konu bulaşıcı bir hastalık olduğunu belirlemiştir.
Bu ekleme işleminin yürürlük tarihi 01/03/2020 tarihi olarak belirlendiğinden bir çok hukuki değerlendirme için bu tarihin milat olarak alınabileceğini düşünüyorum.
Peki Sürveyans Nedir?
Sürveyans kavramının tanımına 30.05.2007 tarih ve 26537 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği'nde rastlıyoruz.
Sürveyans: Herhangi bir hastalık, durum veya olay ile ilgili olarak uygun koruyucu ve karşı önlemlerin önerilmesi, alınması ve uygulanması amacıyla, verilerin, sürekli ve sistematik bir şekilde toplanması, analiz edilmesi, yorumlanması ve ilgili taraflarla paylaşılmasını ifade eder." şeklinde tanımlanmıştır.
Sürveyans çeşitleri de şu şekilde tanımlanmıştır :
Göstergeye dayalı sürveyans: Hastalıklarla ilgili önceden belirlenmiş verilerin rutin bir şekilde toplandığı, analiz edildiği, yorumlandığı ve geri bildiriminin yapıldığı sürveyans yöntemidir.
Olaya dayalı sürveyans: Hastalık kümelenmeleri, açıklanamayan ölümler gibi halk sağlığı olaylarının erken tespiti, bildirimi, doğrulanması, değerlendirilmesi ve raporlanması amacıyla akut halk sağlığı olayları ile ilgili verilerin hızlı bir şekilde toplanması, analiz edilmesi, yorumlanması ve geri bildiriminin yapıldığı sürveyans yöntemidir.
Sendromik sürveyans: Belirli bir hastalığa özgü olmayan tanı veya semptomlardan oluşan sağlık ile ilgili verilerin toplandığı, analiz edildiği, yorumlandığı ve geri bildiriminin yapıldığı sürveyans yöntemidir.
Bu yönetmelik hükümleri bütün kamu kurum ve kuruluşları ile özel hukuk tüzel kişilerini ve gerçek kişileri kapsamakta olduğundan herkesi yakından ilgilendirmektedir.
Ayrıca tüm gerçek ve tüzel kişiler bulaşıcı hastalıkların sürveyansı ve kontrolü çalışmalarında görevli personele gerekli destek ve kolaylığı sağlamak zorundadır.
ÖRNEKLER
Covid 19 hastalığı yayılmaya başladıktan sonra uzmanları dinledikçe Sürveyans kelimesinin ne kadar geniş bir anlamı olduğunu algıladık.
Sürveyans adımlarını şöyle sıralayabiliriz:
Corona verileri sürekli toplanıyor.
Sistematik olarak işleniyor.
Düzenli olarak işleniyor.
Analiz ediliyor,
Yorumlanıyor,
Karşılaştırılıyor.
Corona verileri yetkili merci olarak Bilim Kurulu'na gönderiliyor. Bilim Kurulu bir karar Mercii değil. Karar Mercii ve yürütmenin başı olan Cumhurbaşlığı Makamı'na bilgileri sunuyor. Cumhurbaşkanı Makamı da Corona önlemlerini açıklıyor.
Sürveyansı bir örnekle açıklamakta fayda var. Bu örnek tıbbi gerçeklere göre hazırlanmamış olup sürveyanstan anladıklarımızı sizlere somut olarak ifade etmek amacı gütmektedir.
ÖRNEK -1
- HASTA SAYISI
Günler Hasta Sayısı
X n
X + 1 n + ?
X + 2 n + ? + ??
Belirli günde belirli bir hasta sayısı var. Sayılarla algıyı karıştırmamak için belirsiz rakamlar üzerinde açıklamaya devam edelim.
Tabloya bakıldığında gün geçtikçe hasta sayısı artmaktadır. Buradaki rakamlar tüm ülkedeki hastaların sayısı ifade etmektedir.
ÖRNEK 2-
- ŞEHİR, HASTA SAYISI, GÜNLER
İl Hasta Sayısı Gün
X n 1
n +? 2.
n +? 3.
Y n + ? 1.
n + ?? 2.
n + ?? 3.
Z n + ? 1.
n + ?? 2.
n + ??? 3.
Yukarıdaki tabloda 3 farklı şehirdeki vak'a sayıları gösterilmektedir. X şehrinde hastalık Y ve Z şehirlerine göre daha yavaş ilerlemektedir. Z şehrindeki vak'a sayısındaki artış diğerlerine göre daha yüksektir.
Bilim Kurulu vak'alara ait istatistikleri il bazında kategorize etmekte ancak ilk günlerde bunu ilan etmemiştir. Sebebi İtalya örneğinden kaynaklanmaktadır. İtalya'nın kuzey bölgesinin kapatılacağı (lockdown) ilan edildikten sonra virüsü taşıyıcılar güney bölgelerine yönelmişler ve bu yüzden Covid 19 hastalığı tüm İtalya'ya yayılmıştır.
Şehirler arası seyahatlerin kısıtlanmasından sonra istatistiklerin saklı tutulmasının önemi kalmamıştır. Ancak şehirler arası seyahat tüm ülkede tamamen yasaklanmadığı için taşıcı adaylarının ani refleks ile hastalığın daha yaygın olduğu yerlerden daha az yaygın olduğu yerlere seyahati riski öngörülememektedir. Şehirler arası seyahat tamamen kısıtlanmadıktan ya da sokağa çıkma yasağı ilan edilmedikten sonra istatistiklerin kamuoyu ile paylaşılamaması tedbirli bir hareket olacağı kanaatindeyim.
SOKAĞA ÇIKMA YASAĞI İLAN EDİLMESİ
Hastalığın yayılmasının önüne geçmek için en radikal idari karardır. Ancak bu kararın ekonomik sonuçları öngörülmemektedir. Salgının önlenememesi halinde mutlaka bu önleme başvurulacaktır.
Uygulamada hafta sonları ile resmi bayramlarda genel olarak ve özel olarak da bazı istisnaları olmakla birlikte 65 yaş üstü ve 20 Yaş altına sokağa çıkma yasakları getirilmesi çok yerinde kararlar olmuştur.
SÜRVEYANS BİRİMİ VE SORUMLULARI
İhbar ve bildirimlerin düzenlenmesi, takip edilmesi ve gerektiğinde bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalık tanısı alan vakalar için sürveyans çalışmalarını yürütmek üzere 100 veya daha fazla yatak kapasitesine sahip tüm yataklı tedavi kurumlarında hekim sorumluluğunda sürveyans birimi oluşturulur. Daha az yatak kapasitesine sahip yataklı tedavi kurum ve kuruluşlarında bu işlemler sürveyans sorumluları tarafından yürütülür.
Yukarıda genel hatlarıyla açıklamaya çalıştığımız sürveyansın Corona Virüs salgını dönemindeki önemi çok büyüktür. Sürveyans konusundaki yasal uygulama için 30.05.2007 tarih ve 26537 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliğine bakınız.